به گزارش اقتصادینو به نقل از ايمنا
به گزارش خبرگزاری ایمنا، در آغاز سال ۱۴۰۴، صنعت حملونقل ایران در نقطهای حساس و تاریخی ایستاده است؛ نقطهای که میتواند مسیر آینده این بخش حیاتی را بهطور بنیادین تغییر دهد. سالها فرسودگی زیرساختها، کمبود سرمایهگذاری و چالشهای مدیریتی، تصویری از رکود و محدودیت پیش چشم ناظران قرار داده بود، اما اکنون، با ارائه یک برنامه جامع و راهبردی، افق تازهای پیش روی این صنعت باز شده است؛ افقی که امکان ارتقای جایگاه ایران در شبکه حملونقل جهانی را فراهم میآورد.
از رؤیای دیرینه تا فرصت امروز
داستان تحول حملونقل ایران، داستان کشوری است که در قلب جغرافیای جهان قرار دارد اما نتوانسته است بهطور کامل از ظرفیت استراتژیک خود بهره ببرد. ایران، با گذر مسیرهای تجاری شرق و غرب و شمال و جنوب، همواره پتانسیل تبدیل شدن به یک هاب ترانزیتی منطقهای را داشته است؛ پتانسیلی که تاکنون، به دلیل مشکلات ساختاری و کمبود برنامهریزی مدون، تحقق نیافته بود. امروز اما، این چشمانداز تاریخی دوباره زنده شده است و فرصت پیشرو، فرصتی برای تغییر بنیادین، بازآفرینی زیرساختها و تثبیت جایگاه ایران در نقشه حملونقل جهانی است.
اکنون شرایط تغییر کرده است. دولت، با تمرکز بر برنامه هفتم توسعه و ایجاد کریدورهای ترانزیتی کلیدی، ارادهای جدی برای تحقق رؤیای دیرینه ایران در عرصه حملونقل نشان میدهد. محور این تحول، ارتقای بهرهوری، هوشمندسازی سیستمها و تقویت نقش بخش خصوصی است؛ سه عاملی که میتوانند موتور محرک تغییرات بنیادین در این صنعت حیاتی باشند و مسیر ایران را در نقشه ترانزیتی منطقهای و جهانی بهطور اساسی تغییر دهند.
پنج ستون اصلی صنعت حملونقل ایران
صنعت حملونقل کشور بر پایه پنج بخش اصلی شکل گرفته که هرکدام نقش تعیینکنندهای در جابهجایی کالا و مسافر ایفا میکنند.
۱. حملونقل ریلی
شبکه ریلی ایران، با ۱۵,۰۳۷ کیلومتر خط استاندارد و ۹۶ کیلومتر خط عریض، ستون فقرات حملونقل سنگین کشور را تشکیل میدهد. این بخش، با وجود چالشهای تاریخی، رشد چشمگیری داشته است؛ حجم حمل بار از ۳۳ میلیون تن در سال ۱۳۸۹ به ۴۵۰ میلیون تن در سال ۱۴۰۴ افزایش یافته و جابهجایی مسافران نیز ۱۳ برابر شده است. با این حال، سهم ریل از کل جابهجایی مسافر هنوز کمتر از ۱۰ درصد است؛ یعنی ظرفیتهای عظیم این بخش هنوز بهطور کامل به کار گرفته نشدهاند.
۲. حملونقل جادهای
حملونقل جادهای، غالبترین شیوه جابهجایی کالا و مسافر در ایران است. در شش ماهه نخست سال ۱۴۰۴، ۱۶ میلیون تن کالای اساسی و ۱۸۷ میلیون نفر مسافر از طریق جادهها منتقل شدهاند. با این حال، فرسودگی ناوگان یکی از چالشهای جدی است؛ حدود ۱۷ تا ۱۸ هزار دستگاه ناوگان بیش از ۵۰ سال سن دارند، عاملی که هم ایمنی را تهدید میکند و هم هزینههای عملیاتی را افزایش میدهد.
۳. حملونقل دریایی و بندری
بندرهای اصلی ایران، شامل بندرعباس، چابهار و بنادر دریای خزر، نقش کلیدی در تجارت خارجی و ترانزیت منطقهای دارند. بندر چابهار، تنها بندر اقیانوسی کشور در دریای عمان، اهمیت استراتژیک ویژهای دارد و به تازگی برای نخستین بار توانسته بیش از ۱۰۰ هزار TEU کانتینر تخلیه و بارگیری کند ( نشانهای روشن از رشد ظرفیت عملیاتی این بندر استراتژیک و نویدبخش توسعه ترانزیتی ایران در عرصه بینالمللی) .
۴. حملونقل هوایی
ناوگان هوایی ایران شامل ۲۹۹ فروند هواپیما است که ایران ایر با ۸۷ فروند و ماهان ایرویز با ۶۲ فروند، بزرگترین حاملان هوایی کشور به شمار میروند. این بخش، نقشی محوری در جابهجایی مسافر و بارهای سبک داخلی و بینالمللی دارد و بهویژه در اتصال مناطق دورافتاده و توسعه تعاملات اقتصادی بینالمللی اهمیت استراتژیک خود را نشان میدهد.
۵. حملونقل هوشمند
حملونقل هوشمند، شامل سامانههای مدیریت ترافیک، پرداخت الکترونیکی عوارض و سامانههای ایمنی است که در سالهای اخیر به تدریج گسترش یافتهاند. این فناوریها، ضمن افزایش کارایی و کاهش زمان سفر، نقش مهمی در ارتقای ایمنی و کاهش هزینههای عملیاتی شبکه حملونقل ایفا میکنند و نمادی از حرکت ایران به سمت مدرنیزاسیون سیستمهای حملونقل هستند.
عملکرد و دستاوردها
آمارهای شهریور ۱۴۰۳ تا آبان ۱۴۰۴ نشان میدهد که توسعه زیرساختها و افزایش ظرفیتها در سراسر کشور ادامه دارد:
احداث ۳,۸۴۸ کیلومتر راه روستایی
- اصلاح ۹۷۹ نقطه حادثهخیز
- جابهجایی ۸۱۳ میلیون تن کالا
- انتقال ۱۸۷ میلیون نفر مسافر
- ترانزیت ۲۰.۶ میلیون تن کالا
- ساخت ۷۶ مجتمع بینراهی جدید
این ارقام، نشاندهنده تلاش گسترده و مستمر در سرتاسر کشور هستند؛ از کوهستانهای شمال تا بیابانهای جنوب و از مرزهای شرقی تا غربی. پروژههای عمرانی با هدف افزایش ظرفیت، ارتقای ایمنی و بهبود کیفیت شبکه حملونقل، چشمانداز روشنی از آینده صنعت حملونقل ایران ارائه میدهند و نویدبخش تحولی بنیادین در جایگاه ترانزیتی و اقتصادی کشور هستند.
کریدور شمال-جنوب: کلید طلایی تحولات حملونقل
قلب تپنده تحولات حملونقل ایران، کریدور بینالمللی شمال-جنوب (INSTC) است؛ مسیری راهبردی که حدود ۷,۲۰۰ کیلومتر طول دارد و هند را به اروپا متصل میکند. بخش قابل توجهی از این مسیر، با طول تقریبی ۱,۶۰۰ کیلومتر، از خاک ایران عبور میکند و کشور را به آذربایجان، روسیه و نهایتاً اروپا پیوند میدهد.
مزیت این کریدور نسبت به مسیر سنتی کانال سوئز چشمگیر است: مسیر ۴۰ درصد کوتاهتر و هزینه حمل ۳۰ درصد کمتر است. در عرصه تجارت بینالملل، کاهش چند روزه زمان حمل و صرفهجویی ۳۰ درصدی در هزینه، تفاوتی بزرگ در رقابتپذیری کالاها ایجاد میکند. این مسیر فراتر از یک خط ترانزیتی ساده است؛ ابزاری استراتژیک برای تحول اقتصادی و ژئوپلیتیکی ایران، راهی برای تبدیل کشور به هاب ترانزیتی منطقهای، ایجاد درآمد پایدار از ترانزیت و پیوند مستقیم با ابتکار «کمربند و جاده» چین.
INSTC نمادی از تحقق رؤیای دیرینه ایران برای بهرهبرداری کامل از موقعیت استراتژیک جغرافیایی است و نقشی کلیدی در شکلدهی آینده حملونقل و اقتصاد کشور ایفا میکند؛ آیندهای که در آن ایران نه تنها مسیر ترانزیت، بلکه نقطه کانونی جریان کالا و مسافر در منطقه خواهد بود.
حلقه گمشده، رشت-آستارا
تکمیل کریدور شمال-جنوب بدون پروژه خط ریلی رشت-آستارا ممکن نیست؛ مسیری ۱۶۲ کیلومتری که بهواقع «حلقه گمشده» این کریدور محسوب میشود. سرمایهگذاری مشترک حدود ۱.۶ میلیارد یورو بین ایران و روسیه برای ساخت این خط ریلی امضا شده و مطالعات مهندسی و زمینشناسی آن آغاز گردیده است. پیشبینی میشود ساخت این مسیر ظرف سه تا چهار سال آینده به پایان برسد و قرارداد نهایی تا پایان مارس ۲۰۲۵ به امضا برسد.
با تکمیل این پروژه، قطارها قادر خواهند بود از بندر چابهار مستقیماً به اروپا حرکت کنند، بدون نیاز به تغییر وسیله یا بارگیری مجدد، و این تحولی بنیادین در ظرفیت ترانزیتی کشور ایجاد خواهد کرد. در کنار آن، توسعه کریدور دریایی و ریلی Ulyanovsk-Astara، به همراه کریدور رودخانهای ولگا-دریای خزر، زمان حمل را تا هفت روز کاهش داده و ارتباط ایران با منطقه ولگا را تسهیل میکند.
توسعه بندر چابهار
بندر چابهار، تنها بندر اقیانوسی ایران در دریای عمان، از اولویتهای استراتژیک کشور است، این بندر دارای دو اسکله اصلی با ظرفیت تخلیه و بارگیری بین ۱۵ تا ۱۰۰ هزار تن است و پروژههای توسعهای شامل خطوط ریلی به آسیای میانه، احداث فرودگاه بینالمللی و افزایش ظرفیت پذیرش کشتیهای اقیانوسپیما هستند. علاوه بر این، پیشنهاد شرکت ایرانی «نسیم بحر کیش» برای خرید سهام بندر استراتژیک آستاخان، نشاندهنده تلاش ایران برای دسترسی مستقیم به زیرساختهای بندری بینالمللی است.
نوسازی ناوگان حملونقل
یکی از اولویتهای دولت، نوسازی ناوگان حملونقل است، هدف تا پایان برنامه هفتم توسعه، نوسازی ۸۵ هزار دستگاه ناوگان باری است. مرحله نخست شامل اسقاط ۱۵ هزار دستگاه کشنده بالای ۵۰ سال و ارائه تسهیلات بانکی پنجساله تا سقف ۱۵ میلیارد تومان است. نتایج نیمه نخست ۱۴۰۴ نشان میدهد که ۱۱۵ هزار خودروی فرسوده اسقاط شدهاند؛ رشدی ۸۰۰ برابری نسبت به مدت مشابه سال قبل. برنامه نوسازی ناوگان اتوبوسرانی نیز با هدف ورود ۳,۲۵۰ دستگاه اتوبوس جدید در سال آینده در حال اجراست.
توسعه فناوریهای هوشمند حملونقل (ITS)
راهاندازی مرکز ملی مدیریت ترافیک و فاز اول مرکز کنترل ترافیک تهران، گامهای مهمی در مسیر هوشمندسازی شبکه حملونقل هستند، سیستمهای هوشمند درونشهری شامل دوربینهای پلاکخوان، ترددشمار، کنترل سرعت و ثبت تخلفات رانندگی در شهرهای مختلف گسترش یافتهاند و با ارتقای ایمنی، کاهش ترافیک و بهبود کارایی، تحولی ملموس در شبکه حملونقل شهری ایجاد میکنند.
الکترونیکی شدن مجوزهای بینالمللی
یکی از اقدامات مهم در مسیر تحول حملونقل، الکترونیکی شدن صدور مجوزهای تردد بینالمللی ناوگان است که از ابتدای ۱۴۰۶ بهصورت کامل عملیاتی خواهد شد. این اقدام، ضمن افزایش شفافیت، زمان صدور مجوزها را کاهش میدهد و امکان فساد اداری را به حداقل میرساند (گامی کلیدی در راستای هوشمندسازی و تسهیل ترانزیت بینالمللی).
پیمان راهبردی ایران و روسیه
در ژانویه ۲۰۲۵، ایران و روسیه پیمان چهلساله راهبردی فراگیر امضا کردند که شامل همکاری در حوزههای اقتصادی، حملونقل، انرژی و مقابله با تحریمهاست. این پیمان، زمینهساز تحولات عمیق در روابط دو کشور خواهد بود و بهویژه در حوزه حملونقل و ترانزیت، فرصتهای تازهای ایجاد میکند. محورهای اصلی همکاری شامل توسعه کریدور شمال-جنوب، همکاریهای ریلی و سرمایهگذاری مشترک در زیرساختهاست؛ اقداماتی که میتوانند جایگاه ایران را در شبکه ترانزیتی اوراسیا تقویت کنند.
پیشبینیها نشان میدهد ارزش بازار ریلی ایران تا پایان سال ۱۴۰۴ به حدود ۹۶ میلیارد دلار خواهد رسید؛ رشدی چهارصد درصدی نسبت به ۱۹.۲ میلیارد دلار سال ۱۳۹۳. این رشد چشمگیر، ظرفیت عظیم بخش ریلی و اهمیت سرمایهگذاری در آن را به روشنی نشان میدهد.
چالشها: مسیر پیش رو
با وجود دستاوردها و پیشرفتها، صنعت حملونقل ایران هنوز با مشکلات جدی مواجه است:
- بخش ریلی: سهم کم از جابهجایی مسافر، فرسودگی ناوگان، درصد پایین خطوط برقی شده، مسائل مدیریت ترافیک و کمبود لوکوموتیو فعال
- حملونقل جادهای و باری: وجود ۱۷ تا ۱۸ هزار دستگاه کشنده فرسوده بالای ۵۰ سال، هزینههای بالا بیمه و کمبود ۸ هزار دستگاه اتوبوس در سیستم حملونقل عمومی
این چالشها نشان میدهند که تحقق چشمانداز تحول حملونقل نیازمند ادامه سرمایهگذاری، برنامهریزی دقیق و بهکارگیری فناوریهای نوین است تا ظرفیتهای بالقوه کشور بهطور کامل به بهرهبرداری برسد.
دولت برای رفع چالشهای موجود، برنامهای جامع و راهبردی تدوین کرده است که در سه دوره زمانی اجرا میشود:
- کوتاهمدت (۶ تا ۱۸ ماه): شناسایی علل تأخیر، بهینهسازی فرآیند فروش بلیط و ارتقای هماهنگیهای عملیاتی
- میانمدت (۱۸ ماه تا ۳ سال): اجرای مدلهای مشارکت عمومی-خصوصی، تدوین چارچوب رگولاتوری ملی و تقویت آموزش و مهارت نیروی انسانی
- بلندمدت (۳ تا ۱۰ سال): توسعه زیرساختها، احداث خطوط دوم، ایجاد رگولاتور مستقل و تأمین مالی پایدار از طریق بازار سرمایه
صنعت حملونقل ایران اکنون در آستانه تحولات بنیادین قرار دارد که توانایی بازتعریف نقش کشور در تجارت بینالمللی و ترانزیت منطقهای را دارد. موقعیت جغرافیایی استراتژیک ایران در تقاطع مسیرهای شرق-غرب و شمال-جنوب فرصتی بینظیر برای تبدیل آن به هاب ترانزیتی منطقهای فراهم کرده است. با تکمیل پروژههای کلیدی مانند خط ریلی رشت-آستارا، راهآهن چابهار-زاهدان و احیای کریدور اسلامآباد-تهران-استانبول، ایران میتواند به یکی از محورهای اصلی تجارت بینالمللی تبدیل شود. دستیابی به این اهداف مستلزم تداوم سرمایهگذاری، بهبود مدیریت، تقویت همکاریهای بینالمللی و ایجاد محیط مساعد برای فعالیت بخش خصوصی است. داستان تحول حملونقل ایران همچنان در جریان است و فصلهای بعدی آن به اراده، برنامهریزی و اجرای دقیق بستگی دارد. یک نکته مسلم است: اکنون فرصت تاریخی در اختیار ایران است و زمان آن رسیده که از آن به بهترین شکل بهرهبرداری شود.
دیدگاهتان را بنویسید