۱۰ محصول کم‌آب‌بر و پربازده برای نجات کشاورزی ایران

به گزارش اقتصادینو به نقل از ايمنا

به گزارش خبرگزاری ایمنا، شرایط خشکسالی و کمبود منابع آبی یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های کشاورزی جهانی در عصر کنونی به شمار می‌آید زیرا بسیاری از نواحی جغرافیایی، به‌ویژه در غرب آسیا، شمال آفریقا و اجزای خشک ایران، با محدودیت‌های آبی شدید روبه‌رو هستند.

نیاز به توسعه روش‌های کشاورزی پایدار و مدیریت بهینه منابع آب، پژوهشگران و کشاورزان را بر آن داشته است تا به سوی کشت محصولات کم‌آب‌بر و سازگار به شرایط اقلیمی سخت گام بردارند، این محصولات نه‌تنها میزان مصرف آب را به میزان چشمگیری کاهش می‌دهند، بلکه می‌تواند درآمد اقتصادی قابل‌قبولی برای کشاورزان فراهم کنند.

تحقیقات نشان می‌دهد که کشت محصولات کم‌آب‌بر می‌تواند بهره‌وری آب را تا ۳۰ تا ۵۰ درصد افزایش و ریسک‌های ناشی از خشکسالی و نوسانات اقلیمی را کاهش دهد به همین دلیل توجه جدی به این نوع محصولات می‌تواند راه‌حل مؤثری برای تأمین امنیت غذایی و پایداری اقتصادی مناطق خشک باشد.

ارزشمندترین گیاه مقاوم به خشکی

زعفران (Crocus sativus) یکی از ارزشمندترین و کم‌آب‌ترین محصولات کشاورزی بسیار مقاوم به شرایط آب و هوایی خشک و نیمه‌خشک است. این گیاه دارویی تنها در مراحل کاشت و اولیه رشد به آبیاری نیاز دارد و پس از آن تنها با بارندگی‌های طبیعی و کم می‌تواند تا ۱۵ سال محصول تولید کند.

نیاز آبی زعفران بین ۱۰۰ تا ۲۰۰ میلیمتر در سال است در حالی‌که بسیاری از محصولات دیگر سالانه به ۶۰۰ تا ۱۲۰۰ میلیمتر آب نیاز دارند همچنین درآمد اقتصادی زعفران فوق‌العاده است؛ یک کیلوگرم زعفران خشک می‌تواند قیمتی بسیار بالا داشته باشد و بازار صادراتی فعالی دارد، کاشت زعفران در زمین‌های کوچک و حتی حاشیه‌ای امکان‌پذیر است و نیاز به تکنولوژی‌های پیچیده‌ای ندارد و این ویژگی‌ها زعفران را به گزینه‌ای ایده‌آل برای کشاورزان مناطق خشک تبدیل می‌کند.

رشد پسته در خاک‌های نیمه شور

پسته (Pistacia vera) به عنوان یکی از بهترین درختان میوه‌خشکی برای مناطق خشک و نیمه‌خشک شناخته می‌شود. این درخت می‌تواند با تنها ۳۰۰ تا ۵۰۰ میلیمتر بارندگی سالانه رشد کند و تحمل شرایط سخت محیطی را دارد.

پسته مقاومت قابل توجهی نسبت به شوری خاک دارد و می‌تواند در خاک‌های نیمه‌شور که برای دیگر محصولات نامناسب است، رشد کند. درخت پسته پس از سه تا پنج سال کاشت شروع به باردهی می‌کند و در دوره‌های پسین بهره‌وری بسیار بالایی دارد. درآمد ناشی از فروش پسته بسیار قابل توجه و بازار صادراتی آن بسیار پرقدرت است. ریشه‌های عمیق درخت پسته امکان جذب آب از لایه‌های عمیق خاک را فراهم می‌کند، بنابراین حتی در دوره‌های خشکسالی شدید نیز می‌تواند محصول قابل‌قبولی داشته باشد.

یک گیاه و چندین محصول

درخت زیتون (Olea europaea) یکی از قدیمی‌ترین و مقاوم‌ترین درختان به خشکی است که در طول هزاران سال کشت می‌شود. نیاز آبی زیتون به ۶۰۰ تا ۸۰۰ میلیمتر در سال می‌رسد که از گیاهان دیگر مقاوم به خشکی معمول‌تر است اما با توجه به عملکرد و درآمد آن، تحمل‌پذیری مناسب‌تری دارد.

زیتون دارای مقاومت قابل توجه نسبت به خشکی، گرما و شوری است و حتی می‌تواند در خاک‌های آهکی و کم‌حاصل نیز رشد کند. درخت زیتون پس از سه تا پنج سال کاشت شروع به تولید می‌کند و به‌تدریج عملکرد آن افزایش می‌یابد. در کنار روغن زیتون، محصول‌های فرعی دیگری همچون الیو و دیگر فرآورده‌های غذایی و آرایشی از این دانه به‌دست می‌آید به همین دلیل زیتون از بازار صادراتی قوی درون و بیرون کشور برخوردار است.

جلوگیری از فرسایش خاک با کاشت درخت بادام

درخت بادام (Prunus dulcis) بسیار شبیه به پسته است اما درآمدی کمتری دارد و بیشتر در مناطق نیمه‌خشک و معتدل کاشته می‌شود.

بادام سالانه بین ۳۰۰ تا ۵۰۰ میلیمتر آب نیاز دارد و می‌تواند در خاک‌های مختلف رشد کند. این درخت مقاومت خوبی به خشکی دارد و سیستم ریشه‌ای عمیق آن به جذب آب از عمق خاک کمک می‌کند.

بادام پس از سه تا چهار سال شروع به باردهی می‌کند و عملکرد آن به ۲ تا ۲.۵ تن در هکتار می‌رسد. با اینکه درآمد بادام نسبت به پسته کمتر است، اما سودآور و قابل بازاریابی است همچنین ریشه‌های عمیق بادام در جلوگیری از فرسایش خاک و حفاظت از محیط زیست نقش مهمی ایفا می‌کند. کشاورزان می‌توانند بادام را به همراه دیگر محصولات کم‌آب‌بر درآمد خود را متنوع‌کنند.

بهترین گزینه برای کشت دیم در مناطق کم‌آب

جو (Hordeum vulgare) یکی از قدیمی‌ترین غلات مقاوم به خشکی شناخته می‌شود که برای کشاورزی دیم و مناطق کم‌آب بسیار مناسب است.

نیاز آبی جو تنها ۲۰۰ تا ۲۵۰ میلیمتر در سال است و می‌تواند در مناطقی با بارندگی محدود رشد کند. جو دارای سیستم ریشه‌ای عمیق است که به جذب رطوبت خاک از لایه‌های زیرین کمک می‌کند. این محصول در مدت چهار تا پنج ماه قابل برداشت است و برای کشاورزان درآمد سریع‌تری فراهم می‌کند.

جو علاوه‌بر کاربرد غذایی، برای خوراک دام، تولید علوفه و حتی تولید مواد قابل شناسایی در صنعت استفاده می‌شود از سوی دیگر مقاومت جو به بیماری‌های متعدد و توانایی رشد در خاک‌های ضعیف، آن را برای کشاورزان مناطق خشک جذاب می‌کند.

گیاهان مقاوم به خشکسالی

سورگوم (Sorghum vulgare) یکی از غلات بسیار مقاوم است که می‌تواند در شرایط بسیار سخت اقلیمی رشد کند. نیاز آبی سورگوم به ۴۰۰ تا ۶۰۰ میلیمتر در سال می‌رسد و این محصول می‌تواند در شرایط خشکسالی‌های شدید نیز سازگاری خود را حفظ کند.

سورگوم عملکرد بسیار بالایی دارد و در شرایط مطلوب می‌تواند هفت تا ۹ تن دانه در هکتار تولید کند که بسیار بالاتر از جو و گندم است. این محصول در شرایط متنوعی شامل خاک‌های شور، قلیایی و نامناسب می‌تواند رشد کند.

سورگوم دانه‌ای می‌تواند برای غذای انسان، خوراک دام و حتی تولید شربت شیرین و انرژی مورد استفاده قرار گیرد، این گیاه علاوه‌بر دانه می‌تواند محصول شربت نیز از ساقه استخراج کند و درآمد دوگانه‌ای برای کشاورزان داشته باشد.

یکی دیگر از دانه‌های ارزشمند و کم‌آب‌بر، کینوا (Chenopodium quinoa) است که سال‌های اخیر در ایران مورد توجه قرار گرفته است. نیاز آبی کینوا تنها ۲۵۰ تا ۴۰۰ میلیمتر در سال است به همین دلیل یکی از کم‌آب‌ترین محصولات کشاورزی به‌شمار می‌رود.

کینوا می‌تواند بارندگی‌های محدود و شرایط سخت اقلیمی را تحمل کند همچنین عملکرد کینوا ۱.۵ تا ۲.۵ تن در هکتار است و رسیدگی آن تنها ۳ تا ۴ ماه طول می‌کشد. دانه کینوا ارزش تغذیه‌ای بسیار بالایی دارد و از پروتئین کامل، فیبر، ویتامین‌ها و مواد معدنی تشکیل می‌شود.

قیمت فروش کینوا نزدیک به سه برابر گندم معمولی است، بنابراین درآمد اقتصادی قابل‌توجه‌ای به کشاورزان فراهم می‌کند. توسعه کشت کینوا در مناطق خشک می‌تواند فرصت‌های جدیدی برای کشاورزان فراهم کند.

هم‌نشین بیابان‌های گرم و خشک

خرما (Phoenix dactylifera) یک درخت بسیار مقاوم است که می‌تواند در بسیار سخت‌ترین شرایط آب و هوایی رشد کند، نیاز آبی خرما به ۲۰۰ تا ۳۰۰ میلیمتر در سال می‌رسد و تحمل دماهای بسیار بالا و خشکی شدید را دارد.

درخت خرما یکی از محدود درختانی است که می‌تواند در بیابان‌های حقیقی محصول دهد همچنین عملکرد خرما بسیار بالا است و یک درخت بالغ می‌تواند ۱۰ تا ۱۵ تن خرما در سال تولید کند.

درآمد اقتصادی خرما بسیار فوق‌العاده است زیرا محصول بسیار ارزشمند و بازار آن جهانی است. علاوه‌بر خرمای خام، محصول‌های فرآورده‌شده‌ای همچون شربت، آرد خرما و دیگر فرآورده‌های صنعتی می‌تواند ارزش‌افزوده‌ای بسیاری کند. خرما برای کشاورزان مناطق جنوب ایران ظرفیت بسیاری دارد.

امنیت غذایی در گرو کشت محصولات کم‌آب‌بر

انتخاب محصولات کم‌آب‌بر برای مناطق خشک و نیمه‌خشک تنها یک انتخاب فنی نیست، بلکه یک تصمیم راهبردی برای توسعه پایدار و امنیت غذایی به شمار می‌آید زیرا کشت محصولاتی همچون زعفران، پسته، زیتون، سورگوم، کینوا و خرما می‌توانند درآمد مناسبی برای کشاورزان مناطق خشک فراهم کنند.

کشاورزان می‌توانند بر اساس شرایط خاص منطقه‌ی خود، نوع خاک، بارندگی و درآمد مورد نظر، محصول یا ترکیبی از محصولات را انتخاب کنند زیرا کشت چندگانه و تنوع محصولات می‌تواند با کاهش ریسک‌های اقتصادی، درآمد را تثبیت کند، از سوی دیگر حمایت‌های دولتی، آموزش‌های فنی و توسعه زیرساخت‌های آبیاری جدید می‌تواند اجرای این راهکارها را سرعت دهد و در نهایت، سرمایه‌گذاری در محصولات کم‌آب‌بر، نه تنها از منابع آب‌ی حفاظت می‌کند بلکه درآمد پایدار و اشتغال برای جوامع روستایی فراهم می‌آورد.

منبع